วัยเยาว์

ทองมี มาลัย สำเร็จการศึกษาระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 จากโรงเรียนวัดบ้านหนองเลิง ตำบลดงแคนใหญ่ อำเภอคำเขื่อนแก้ว จังหวัดอุบลราชธานี เมื่อปี พ.ศ. 2497 เมื่อสำเร็จการศึกษาภาคบังคับในสมัยนั้น ทองมีได้ออกมาช่วยพ่อกับแม่ทำเกษตรกรรมที่บ้าน ต่อมาจึงได้ออกจากบ้านไปทำงานหาเงิน เช่น ขับสามล้อรับจ้าง และทำงานโรงงานน้ำตาล จังหวัดชลบุรี

ต่อมาในปี พ.ศ. 2501 เมื่อเกิดความเบื่อหน่ายในการทำงานต่างถิ่นจึงเดินทางกลับมาบ้านหนองเลิง และทำให้เกิดความสนใจในการร้องลำอย่างมาก โดยได้เข้าฝึกหัดร้องลำกับหมอลำผัน ศิลารักษ์ แห่งวงหมอลำเพลินคณะอีสานลำเพลิน (ผ.รุ่งศิลป์) ปรมาจารย์ด้านหมอลำเพลินที่มีชื่อเสียงของบ้านแคน ตำบลดงแคนใหญ่ อำเภอคำเขื่อนแก้ว จังหวัดอุบลราชธานี จนทำให้เป็นที่รู้จักในระแวกนั้น

การทำงานหมอลำ

ต่อมาเขาได้หันมาประกอบอาชีพหมอลำอย่างเป็นทางการโดยได้รับตำแหน่งในการแสดงเป็นพระเอกของคณะอัศวินสองดาว มีคุณพ่อมี กิจเกียรติ เป็นหัวหน้าคณะ ได้รวมตัวสมาชิก จำนวน 15 คน ซึ่งทองมี มาลัย ได้รับบท ขุนแผน ในนิทานพื้นบ้านเรื่องขุนช้างขุนแผน จนทำให้มีชื่อเสียงโด่งดังจนประชาชนทั่วไปขนานนามว่า ราชาหมอลำเพลิน และ พ.ศ. 2510 ได้แยกตัวออกมาตั้งคณะเป็นของตนชื่อ คณะทองมีพัฒนาลำเพลิน

ในช่วงปี พ.ศ. 2513-2514 ได้หันเหสู่วงการขับร้องเพลงลูกทุ่งหมอลำ โดยการชักชวนของเทพบุตร สติรอดชมพู แห่งสำนักงานหมอลำชื่อดังของจังหวัดมหาสารคาม โดยยังคงใช้ลีลาการขับร้องลำเพลินอันเป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่นของตนเข้ามาสร้างผลงานออกมาโด่งดังเป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะกับกลอนลำเพลิน ซึ่งประพันธ์โดยครูกลอนลำแห่งอีสานคือครูสุพรรณ ชื่นชม เช่น ชุดลำเพลินบักสองซาว ทำให้มีชุดลำเพลินบักสี่ไหตามมา ชุดลำเพลินชมรมแท็กซี่ ก็โด่งดังเป็นพลุแตกไม่ว่าบ้านนอกในกรุง แม้แต่สถานีวิทยุในกรุงเทพฯ หรือเขตภาคกลางก็ยังนำมาเปิดกัน เรียกว่าตามตู้เพลง ห้องอาหาร ปั๊มน้ำมันที่รวมพลของเหล่าบรรดาคนขับแท็กซี่ทั่วกรุง ต้องได้ยินเพลงนี้กันไม่ขาดระยะ จนมีชุดชมรมแม่ค้าออกมาติดๆ ให้เหล่าแม่ค้าลาบ ส้มตำ และซุปหน่อไม้ ได้ร้องกันครื้นเครง

พ.ศ. 2516 คณะอัศวินสองดาวได้เปลี่ยนชื่อเป็น คณะอัศวินดาวรุ่ง และ พ.ศ. 2518 คณะอัศวินดาวรุ่งได้ก่อกำเนิดคณะหมอลำเพลินอีกคณะ คือ คณะอีสานลำเพลิน

ทองมี มาลัย ได้โลดแล่นด้วยชื่อเสียงหมอลำเพลินในวงการหลายสิบปี กับการสังกัดค่ายเพลงหลายค่ายในสมัยนั้น ประกบกับหมอลำดังในยุคนั้นมากมายหลายคนออกอัลบั้มยอดฮิตมาหลายชุดร่วมกับหมอลำดัง เช่น บานเย็น รากแก่น , ประสาน เวียงสีมา , ป.ฉลาดน้อย ส่งเสริม เป็นต้น

ปัจจุบันมีหมอลำที่เลียนแบบลีลาท่าทางรวมทั้งมีกลอนลำสไตล์เดียวกัน เช่น คำบน กิจเกียรติ , ทองมัย มาลี , รุ่งฟ้า กุลาชัย เป็นต้น

เสียชีวิต

ทองมี มาลัย ได้เสียชีวิตเมื่อวันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2545 จากโรคก้านสมองอักเสบ สิริรวมอายุได้ 57 ปี